انجمن زیست شناسی

همیشه تصورات عجیبی از گیاهان گوشتخوار در ذهن انسان ها وجود دارد . گیاهان افسانه ای و عجیب موضوع تعداد زیادی از کتاب ها وفیلم ها و داستان ها گیاهان گوشتخوار به شکل اغراق آمیزی با اندازه های خیلی بزرگ یا توانایی های خارق العاده نمایش داده شده اند که البته این فیلم ها طرفداران بسیار زیادی هم دارند . در سال 1878 دکتر کارل لیچه، جهانگرد و باستان شناس معروف گزارش داد که دختری توسط یک درخت در جنگل های مادگاسکار بلعیده شده است . بعد از تحقیقات فراوان مشخص شد که این دختر ساکن یکی از قبایل ساکن در اطراف جنگل بوده ، چند روزی است که ناپدید شده و خبری از او نیست . البته از درخت آدمخواری که دکتر و مردم محلی از آن حرف می زدند ، هم خبری نبود . در واقع درختی با آن خصوصیات در جنگل های ماداگاسکار پیدا نشد و از آن روز به بعد تحقیقات در مورد حقیقت داشتن گیاهان آدمخوار ادامه دارد و بسیاری معتقدند که پیدا نکردن این نوع گیاه دلیلی بر وجود نداشتن آن نیست .

گیاهان گوشتخوار گیاهانی هستند که بسیاری از مواد مغذی خود را به جز انرژی از طریق تله گذاری و خوردن جانوران کوچک که معمولا حشرات هستند به دست می آورند . گیاهان گوشتخوار بیشتر در مناطقی مانند مرداب یا لجنزار رشد می کنند و از آنجا که خاک این مناطق از لحاظ مواد غذایی به خصوص نیتروژن که یکی از عوامل اصلی در زنده ماندن آنهاست ، غنی نیست از این رو با شکار مواد لازم برای زنده ماندن را به دست می آوردند . در سال 1875 چارلز داروین تحقیقات زیادی راجع به گیاهان گوشتخوار انجام داد و نتیجه تحقیقاتش را در کتابی به چاپ رساند . طبق تحقیقات در حدود 630 گونه گیاه گوشتخوار در دنیا وجود دارد که از طریق شکار حیوانات کوچک و حشرات ، مواد معدنی و آنزیم های مورد نیاز خود را تامین می کنند که البته 300 نوع از آنها در بسیاری از جنگل های دنیا دیده می شوند و باقی آنها از موارد بسیار نادر هستند . البته از این 300 گونه نیز امروزه انواع کمتری یافت می شود و اکثر آنها بر اثر شرایط ناپایدار آب و هوایی منقرض شده اند .
اگر چه گیاهان گوشتخوار در سراسر دنیا یافت می شوند ولی گل های کمیابی هستند . این گیاهان علاوه بر حشرات ، جاندارن بزرگ تری از قبیل موش و حتی آبزیان کوچک مانند قورباغه را هم می بلعند . سیستم عملکرد این گیاهان بسیار حیرت آور است و نکته شگفت انگیز در مورد آنها این است که رگبرگ های این گیاهان درست مثل اعصاب بدن انسان عمل می کنند ، به این ترتیب طریق که با کوچک ترین محرکی با بسته شدن یا مکیدن محرک به آن پاسخ می دهند که در کل این فرایند در حدود یک ثانیه یا کمتر انجام می شود . بسیاری از انواع این گیاهان در طول سالیان دراز منقرض شده اند ولی تشخیص آنها با استفاده از فسیل هایشان امکان پذیر است . طبق تحقیقات به دست آمده از فسیل این گیاهان ، قدمت برخی از آنها که امروزه دیگر وجود ندارند به 125 میلیون سال پیش می رسد . گیاهان قدیمی که منقرض شده اند از نظر اندازه هم بسیار بزرگ تر از گیاهان کنونی بوده اند . به طوری که در افسانه های برخی قبایل این گیاهان را حتی آدمخوار نیز می دانستند . این گیاهان به دلیل نداشتن ساقه ای ضخیم و چوبی ، ایمنی بالایی در برابر باران های شدید و توفان ندارند و در بیشتر موارد از قسمت تله آنها فسیلی باقی نمانده است . دوره تکامل در این گیاهان معمولا شش ماه طول می کشد . گیاهانی که در مناطق خشک تر رشد می کنند می توانند آب باران را جذب کرده و برای مدتی طولانی نگه دارند .

طبق تحقیقی که در سال 2009 انجام شد ، پژوهشگران توانستند ثابت کنند ترکیباتی که در مواد ترشحی توسط گیاهان گوشتخوار وجود دارد ، حاوی مواد ضد قارچ است که در مقایسه با داروهای ضد قارچی که امروزه مورد استفاده قرار می گیرند مقاوم تر و تاثیر گذار تر هستند و شاید روزی از مواد ضد قارچ موجود در این گیاهان در علم پزشکی استفاده شود .

تله های عجیب

با توجه به نوع گیاهان گوشتخوار تاکنون پنج روش تله گذاری در این گیاهان مشاهده شده است ؛ در گیاهانی که شکل آنها شبیه به لیوان است شکار به وسیله برگ های لیوانی شکل که درون آنها حاوی آنزیم های گوارشی است به داخل کشیده شده و توسط گیاه بلیعده می شود . نوع دیگر تله لبه های چسبناک است که پای حشرات در موقع نشستن روی آن می چسبد و از طریق به دام می افتند . تله برگی هم روش دیگری است که در آن حرکات برگ های گیاه آنقدر سریع است که به شکار اجازه فرار نمی دهد و همین طور در تله مکنده ، گیاه شکاری را که به آن نزدیک می شود به داخل می کشد و آخرین نوع تله گذاری هم حرکتی است که در این روش اندام های طعمه به وسیله تارهای نازک و سمی گیاه گرفتار شده ، کم کم شکار را مسموم کرده و آن را می بلعد . این سم با اینکه جانداران دیگر را می کشد اما برای گیاه به عنوان یک هضم کننده عالی عمل می کند . با توجه به نوع تله گذاری ، پنچ نوع گیاه گوشتخوار وجود دارد که در دنیا بیشترین پراکندگی را دارند و در بسیاری از جنگل های دنیا که دارای آب و هوایی مرطوب هستند به چشم می خورند :

ونوس مگس خوار

یکی از معروف ترین گونه گیاهان گوشتخوار ، ونوس مگس خوار است که نسبت به دیگر گیاهان گوشتخوار پراکندگی بیشتری در دنیا دارد و از جمله گیاهانی است که می توان آن را حتی در گلخانه هم پرورش داد . شکل کلی این گل مانند صدف است و تله آن شامل دو برگ می شود که دائم در حال باز و بسته شدن است . حالا تصور کنید که حشره ای قصد نشستن روی این گل را داشته باشد . به محض اینکه حشره ای نزدیک برگ های این گل می شود ، گیاه آن را می بلعد و تا غذایش به طور کامل هضم نشود باز نخواهد شد . اگر به استرالیا سفر کردید حتما نمونه های بسیار زیادی از این گل را در این قاره خواهید یافت .

شبنم خورشید گوشتخوار

این گیاه بر خلاف انواع دیگر گیاهان گوشتخوار ، بیشتر در مکان های خشک و خزه بسته می روید . وقتی از بالا به این گل نگاه کنید مانند یک قطره درشت قرمز رنگ به عرض پنج تا ده سانتی متر دیده می شود . برگ های گیاه ، گرد و پهن هستند و هر یک جدا جدا روی ساقه قرار گرفته اند . رنگ برگ ها نیز قرمزاست و روی تمام سطح آن با کرک پوشیده شده اما قسمت پایینی و ساقه سبز رنگ است . گل اصلی این گیاه به رنگ سفید دیده می شود و درست در میانه ساقه قرار دارد . این گیاه نیز برای شکار حشرات از برگ های خود استفاده می کند . تار های متعدد سوزنی شکل روی برگ گیاه وجود دارد که نوک هر یک از این تارها ماده ای چسبناک وجود دارد و شبیه قطره شبنم یا شهدی شیرین به نظر می رسد که این شکل دلیل اصلی نام گذاری این گل است . این قطره ها، حشراتی مانند پشه و مگس را به سوی خود می کشند و وقتی حشره به سمت این شهد به ظاهر خوشمزه می آید در اصل در دام مرگ می افتد و برخورد با ماده چسبناک همانا و گیر افتادن همان . هر چه حشره برای آزادی بیشتر تلاش کند ماده چسبناک بیشتری ترشح می شود و درنتیجه حشره بیشتر به دام می افتد . گاهی اوقات تمام برگ ها دور شکار می پیچد و تا پایان عملیات هضم که معمولا دو روز طول می کشد به همان حالت باقی می مانند . در برخی از مواقع مانده حشرات روی برگ ها می ماند که پس از باز شدن برگ ها با باد از روی آن جدا می شود .

گوشتخوار کوزه ای

این گل ، گونه های بسیار متنوع دارد و با داشتن ارتفاعی به اندازه 60 سانتی متر از بزرگ ترین انواع گیاهان گوشتخوار به حساب می آید . گوشتخوار کوزه ای بیشتر در مرداب ها و لجن زار ها می روید . هر گل دارای ساقه ای بلند و یک گل بزرگ قرمز است که تنها در تابستان این گل شکوفا می شود و در باقی سال این گیاه فقط شامل برگ است . شاید این سوال پیش آید که اگر گل نداشته باشد پس چگونه تغذیه می کند ؟ البته تله گیاه روی گیاه روی برگش قرار دارد و بنابراین در فصل هایی از سال که گل ندارد گرسنه نمی ماند . برگ های این گیاه در واقع همان کوزه یا تله های گیاه هستند که دور تا دور ساقه و در نزدیکی زمین می روید . فصل بهار که از راه می رسد هر گیاه پنج تا شش برگ جدید می دهد که هر 15 روز یکی از آنها باز می شود . این برگ ها تا پایان تابستان به تکامل کامل می رسند و معمولا تا تابستان سال بعد هم دوام می آورند . شهدی که در برگ های کوزه شکل گیاه وجود دارد با بوی خوشش حشرات را فریب می دهد و به سمت خود می کشد ، این شهد آن قدر زیاد است که داخل کوزه را به یک استخر تبدیل کرده و حشره با نشستن لبه کوزه به داخل آن سر می خورد و بوسیله تارهای گیاه که در انتهای کوزه قرار دارد اسیر می شود و آنقدر حشره در آن حالت می ماند که در مایع داخل کوزه غرق می شود . البته این کوزه ها بر خلاف اینکه جان بسیاری از حشرات را می گیرند ، مکانی برای زندگی لارو ها و بعضی دیگر از حشرات هم هستند که با تولید باکتری به هضم حشرات توسط گیاه کمک فراوانی می کنند . در اوایل تابستان این حشرات که دیگر بالغ شده اند در برگ های تازه تخم گذاری می کنند و برگ های کهنه که دیگر هضم غذا برایشان بدون لارو ها بسیار دشوار است می میرند .

گیاه کره ای گوشتخوار

گیاه کره ای یکی از عجیب ترین گیاهان حشره خوار دنیاست زیرا این گیاه بر خلاف انواع دیگر که در مناطق مردابی می روید روی شکاف سنگ ها و صخره ها می روید . گل های این گیاه بسیار ظریف و معمولا به رنگ بنفش و آبی است که در ماه های آخر بهار می شکفند . به خاطر داشتن برگ هایی چرب و کره ای ، نام این گل ، گیاه کره ای گذاشته شده است . برگ های این گیاه به صورت مجموعه ای است و معمولا سه تا شش برگ در هر گیاه وجود دارد که روی سطح زمین می روید . برگ ها دارای دو نوع غده ترشحی هستند ؛ غدد بر جسته ای که کار ترشح ماده چسبناک و کره ای را بر عهده دارند و غدد کوتاهی که مواد هضم و جذب کننده را ترشح می کنند . این دو غده بویی ایجاد می کنند که برای حشرات بسیار مطبوع است و به این ترتیب حشراتی مانند مگس ها ، شته هاو پشه ها را به تله چسبانک جذب می کند . حشره ای که به دام می افتد هر چه بیشتر تقلا کند ترشح شیره هضم کننده بیشتر می شود . بعد از آن برگ ها به آهستگی لوله می شوند و حشره را در بر می گیرند و بعد از ترشح مقدار دیگری مواد جذب کننده کار هضم را آغاز می کنند .

کیسه دار گوشتخوار

گیاه کیسه دار در برکه ها ، دریاچه ها و نهرهایی با جریان آب آهسته و در آب هایی با عمق کمتر از نیم متر یافت می شود . نکته جالب در مورد این گیاه این است که هیچ ریشه ای ندارد و در نزدیکی سطح آب شناور است . در برخی از موارد شاخه های کیسه دار گوشتخوار تا 90 سانتی متر و حتی بلند تر نیز رشد می کند و معمولا دارای ساقه هایی پر برگ است که تا 20 سانتی متر بالای سطح آب رشد می کنند . گل های این گیاه شبیه به خوشه هایی از گل های زرد رنگ است که بیشتر به گل میمون شباهت دارند و ساقه هایی که زیر آب قرار دارند ، شاخه شاخه شده و برگ ها دارای کیسه های کوچک و سبکی هستند که در آغاز روییدن ، شفاف و کمرنگ ولی به تدریج تیره می شوند . هر کیسه در واقع تله ای کوچک و تو خالی است برای به دام انداختن حشرات . این گیاه ، حشرات کوچک آبزی را به این ترتیب شکار می کند که اگر یکی از این حشرات تنها به یکی از محرک های کیسه برخورد کند ، در تله باز شده و حشره به داخل مکیده می شود ، سرعت این گیاه به اندازه ای زیاد است که تا بسته شدن تله حدود یک 15 هزارم ثانیه بیشتر طول نمی کشد . کار هضم غذای این گیاه بر عهده ساقه آن می باشد و این گیاه آن قدر پر خور است که هر دو ساعت یک بار برای شکار کمین می کند .

ماده چسبناکی که روی برگ های گیاه گوشتخوار کره ای وجود دارد چرب به نظر می رسد ، به همین خاطر این نام را برای او انتخاب کرده اند

نظرات شما عزیزان:

فاطمه

ساعت17:53---4 بهمن 1391

- [ایمیل]

خیلی ممنونم واقعاً مطالب آموزنده و خوبتان به درد من خورد . من این مطالب رو برای پروژه جابر ابن حیان می خواستم و هیچ سایتی نتوانست دردم را دَوا کند به جز سایت شما . };- ممنونم

شعبان